Trong
hai ngày 22 và 23 tháng 6.2012, cuộc hội thảo về Trần Đức Thảo đã được tổ chức
tại Ecole Normale Supérieure (ENS, rue d'Ulm, Paris 5), do trung tâm Lưu trữ
Husserl (Paris) và đơn vị nghiên cứu liên kết ENS & CNRS chủ trì. Đây là
lần đầu tiên hành trình tư tưởng và sự nghiệp của nhà triết học Việt Nam
Daniel
Hémery, Trịnh Văn Thảo và Philippe Papin đã trình bày ba giai đoạn trong hành
trình trí thức và cuộc đời Trần Đức Thảo : 1917-1952 (trưởng thành và du học
tại Pháp), 1952-1958 (tham gia Kháng chiến ở Việt Bắc, Phong trào Nhân văn Giai
phẩm), 1958-1993 (những năm tháng âm thầm, trở lại Pháp). Có thể nói ba tác giả
đã tận dụng những tài liệu có được để phác thảo hành trình cá nhân và bối cảnh
giới trí thức Việt Nam
Phần
lớn các tham luận trong hai ngày hội thảo dành cho hành trình tư tưởng và nội
dung triết học của Trần Đức Thảo. Những phát biểu của Jean-François Courtine,
Jocelyn Benoist, Daniel Giovannangeli, Raoul Moatti, Michel Espagne nêu bật
công lao của Trần Đức Thảo trong việc du nhập triết học của Husserl vào Pháp
cũng như những khác biệt trong quan điểm của Trần Đức Thảo và quan điểm của
Jacques Derrida. Nửa đầu của tác phẩm Hiện tượng học và chủ nghĩa
duy vật biện chứng, sáu mươi năm sau ngày xuất bản, vẫn được coi là
cuốn sách nhập môn sáng giá về hiện tượng luận, ngang tầm với những tác phẩm
của Maurice Merleau-Ponty và Paul Ricoeur. Trái với dòng ý kiến khá phổ biến từ
ngay khi tác phẩm này ra đời (và tác giả lên đường về nước tham gia kháng
chiến), theo đó nửa đầu này không "ăn nhằm" gì với nửa sau (chủ nghĩa
Marx), thậm chí còn mâu thuẫn kịch liệt, J. Benoist (thuộc thế hệ tứ tuần) cho
rằng có một sự nhất quán giữa hai phần của tác phẩm, và giá trị của phần đầu
không những chỉ là tác phẩm nhập môn khúc chiết, sâu sắc về triết học Husserl,
mà sau mỗi chủ đề chính, còn là những phê phán chính xác, dẫn tới nỗ lực
"vượt qua" nó với chủ nghĩa Marx. Nỗ lực ấy chưa "thành",
như chính Trần Đức Thảo đã tự phê trong trước tác cuối đời ("Một hành
trình", phần đầu của tập Recherches dialectiques). Tham
luận của Alexandre Féron phân tích chuỗi dài "nỗ lực chưa thành" ấy.
Mối
quan hệ giữa triết học và chính trị - xã hội được đề cập qua các tham luận của
Jérôme Mélançon (Anticolonialisme et dissidence : Trần Đức Thảo et Les Temps
Modernes), Perrine Simon-Nahum (Trần Đức Thảo : de Sartre à Fanon),
Hoài Hương (Trần Đức Thảo et la doctrine sociale dans les arts et les
lettres). J. Mélançon (Trường đại học Alberta, Canada) nhấn mạnh tới lập
trường chính trị của Trần Đức Thảo và tác động quan trọng của nó tới nội dung
chống thực dân của tạp chí Les Temps Modernes trong những năm
1946-1948, ngay những năm đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp.
Thiếu
vắng nhất là những tham luận về các tìm tòi của tác giả sự hình thành ý
thức, hình thành ngôn ngữ, về logic của "hiện tại sinh động"..., nếu
không kể bài của Masoud Pourahmadali Tochahi (L'origine de l'idéalisation et
le problème de la transition de l'indication à la signification chez Trần Đức
Thảo). Một phần có lẽ vì bản thân tác giả cũng chưa cập nhật được những
thành tựu của khoa học liên quan tới các đề tài này (2). Nhưng nguyên nhân cơ
bản, như nhận xét mà Jocelyn Benoist chia sẻ với người viết bài này, là "bây
giờ triết học mới có điều kiện đề cập tới những đề tài ấy". Trong ý
nghĩa đó, với trực giác về "động tác chỉ trỏ", liên hệ giữa ý thức
trẻ thơ và hình thành ngôn ngữ... Trần Đức Thảo đã đi trước thời đại của mình.
Kinh qua một cuộc đời bi tráng, tư duy Trần Đức Thảo vẫn mở về phía tương lai.
Có
lẽ vì vậy mà , sau khi thông báo sẽ công bố kỷ yếu hội thảo trong năm 2013 (nhà
xuất bản Armand Colin), ban tổ chức đã hứa hẹn sẽ tổ chức một cuộc hội thảo thứ
hai về hành trình tư tưởng Trần Đức Thảo.
Nguyễn Ngọc Giao
(1) Theo Jocelyn Benoist, tạp chí Les Temps Modernes không lưu trữ được tài liệu này. Về phía Trần Đức Thảo, trước khi về nước năm 1952, ông đã trao những bản tốc ký cho ông Nguyễn Văn Chỉ ; rất tiếc ông bà Nguyễn Văn Chỉ đã từ trần, không có hậu duệ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét